Türküstan piri – Xoca Yasəvi
Davamı →
İnkişaf etmək istəyənlər üçün maraqlı məlumatlar olan kollektiv bloq servisi
HƏŞTƏRXAN XANLIĞI (1466-1556)
XV əsrin ortalarında Qazan xanlığı ilə eyni vaxtda Volqa çayının aşağı axarında mərkəzi Həştərxan şəhəri olan Həştərxan xanlığı yarandı. Xanlığın əsasını Kiçik Məhəmmədin nəvəsi Qasım xan qoymuşdu. Onun ərazisi Aşağı Volqa sahillərindən Şimali Qafqaza qədər olan ərazini əhatə edirdi. Xanlıq bir əsrə qədər müstəqil olmuş, sonra isə o, Qızıl Ordadan, Krım xanlığından, Noqay ordusundan asılı olmuşdu.
Xanlığın əhalisi, əsasən, maldarlıqla məşğul olmuş, ovçuluq və balıqçılıq etmişdi. Əkinçilik ölkədə qismən inkişaf tapmışdı.
Maarif. Məktəb və mədrəsələr. Yazı. Erkən orta əsrlərdə türk xalqları müxtəlif yazı növlərindən istifadə etmişlər. Bu isə türklərdə məktəb və mədrəsələrin olduğunu göstərir. Məscid yanında təşkil edilmiş məktəblər, mədrəsələrdən fərqli olaraq ibtidai təhsil verirdi. Mərkəzi Asiyadakı Səmərqənd, Buxara, Xarəzm, Mərv şəhərlərində mədrəsələr var idi.
Orxon-Yenisey abidələri türk xalqlarına məxsus yazdı mənbədir. Bu abidənin adı ilk dəfə XII əsr tarixçisi Əlaəddin Ata Məlikin «Cüveyni-tarixi-cahangüşə» əsərində çəkilir. Orxon-Yenisey abidələrinin mövcudluğu uzun müddət Avropa ölkələrində və Rusiyada məlum olmamışdı. Onları ilk dəfə XVIII əsrin əvvəllərində Rusiya ilə İsveç arasında baş vermiş müharibədə Poltava döyüşündə əsir düşmüş İsveç zabiti Filipp Starlenberq üzə çıxarmışdı. 0,13 il Sibirdə Tobol əyalətində yaşamış, həmin ərazinin keçmiş xalqları haqqında materiallar toplamış, həm də Orxon-Yenisey abidələrinin üzünü çıxarmış və vətənində dərc etdirmişdi.
Hər bir fərd kimi hər bir millətin də tarixi bir missiyası var. Türklərin tarixi missiyası dünyaya bir düzən, bir ədalət gətirməkdir.İnsan yaranandan düşmənçiliklə qarşılaşıb. Bu düşmən ilk öncə Şеytan idisə, daha sonra Şеytana qardaş Qabil qoşuldu. Qabil qardaşı Habili öldürdü. Bеləliklə fərqlilik yarandı. Fərqlilik köləlik, köləlik quldarlıq, quldarlıq isə arsızlıq, əxlaqsızlıq yaratdı.Qorxu və inamsızlıqla yola çıxan İnsan yеni düşüncə və idarəçilik formaları icad еtdi. İnsanlar bir-birini öldürərək, kölə еdərək və nəhayət, biri ağa, biri qul olana qədər çarpışaraq vuruşdu, üst İnsan, orta İnsan, alt İnsan formalaşdırdı.
Dünya elm və mədəniyyətində türk xalqlarının rolu olduqca böyükdür. Avrasiyada təqribən 10 mln kv.km ərazidə məskunlaşmış türk xalqları riyaziyyat, həndəsə, kimya, geologiya, astronomiya, coğrafiya və bir sıra başqa elm sahələri üzrə dünya elm xəzinəsinə əvəzsiz tövhələr bəxş etmişlər. Türklər tarixini öz əməlləri ilə yaradan xalqlardan biri olmuşlar. Dediklərimizin Sakit və Atlantik okean suları arasında qalan böyük bir ərazidə türk mənşəli adlar bir daha təsdiq edir. E.ə. V əsrdə Asiyada Hun, III-V əsrlərdə Avropada Hun, IV-X əsrlərdə uyğur, XI-XV əsrlərdə Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu dövlətlərini yaradan türk xalqları çox təəssüf ki, bu gün bir hissəsini itirməkdədir.